Bài giảng Kỹ thuật truyền dịch, truyền máu

Tác dụng không mong muốn

Xử trí

1

Dịch thoát ra ngoài mạch do lệch kim, kim xuyên qua lòng mạch

Kiểm tra vị trí truyền thường xuyên.

Khóa dịch truyền khi có dấu hiệu xảy ra.

Đâm kim ở vị trí khác.

Hạn chế cử động tại vùng truyền.

2

Tắc kim do dòng chảy không lưu thông.

Ngưng truyền.

Kiểm tra lại sự lưu thông dịch

Đâm kim ở vị trí khác (nếu không lưu thông)

Không được xoa lên vùng truyền

Chườm ấm lên vùng truyền theo y lệnh

3

Viêm tĩnh mạch do kim truyền làm tổn thương lòng mạch, tác dụng phụ của dịch truyền hay kỹ thuật không vô khuẩn.

Ngừng truyền.

Đặt đường truyền ở vị trí khác (tránh đâm kim lại vào các tĩnh mạch bị viêm).

Chườm ấm vùng truyền.

4

Quá tải tuần hoàn: lượng dịch quá nhiều, chảy quá nhanh làm tăng thể tích tuần hoàn đột ngột.

Ngừng truyền.

Báo bác sĩ.

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn.

5

Tắc tĩnh mạch (tắc mạch phổi) do cục máu đông hoặc do bọt khí.

Thường xuyên kiểm tra vị trí truyền.

Theo dõi tình trạng hô hấp, toàn thân và phát hiện kịp thời các dấu hiệu của tắc mạch phổi do khí: khó thở, tím tái, loạn nhịp thất, tăng áp lực tĩnh mạch trung tâm, phù phổi, giảm phân áp carbonic cuối thì thở ra … 

Xử trí: hỗ trợ hô hấp; hút khí liên tục qua đường tĩnh mạch trung tâm ...

Phòng: Đuổi hết không khí trong bộ dây truyền.

6

Nhiễm trùng vị trí truyền do không đảm bảo vô khuẩn và chăm sóc vị trí truyền không đúng, do dịch truyền không đảm bảo chất lượng.

Báo bác sĩ khi có những dấu hiệu bất thường xảy ra: đau, khó thở…

Áp dụng kỹ thuật vô khuẩn khi chăm sóc vị trí truyền.

Thay bộ dây truyền định kỳ ngay sau 72 giờ.

Rửa tay thường quy trước khi thực hiện kỹ thuật.

7

Phản vệ

Ngừng truyền dịch, nhanh chóng chuyển lấy ven tay khác trước khi mạch co. 

Báo cáo bác sĩ

Xử trí theo phác đồ chống sốc Theo dõi dấu hiệu sinh tồn.

Thực hiện thuốc theo y lệnh.

TT

Thực hiện

Lý  do

1

Kiểm tra y lệnh: loại dịch truyền, số lượng, thuốc (nếu có), tốc độ dịch chảy và thời gian truyền. 

Kiểm tra dụng cụ, sắp xếp gọn gàng

Tránh nhầm lẫn khi thực hiện kỹ thuật cho người bệnh. 

Thuận tiện cho việc thao tác

2

Thông báo, giải thích cho người bệnh/gia đình người bệnh.

Giúp người bệnh ở tư thế thoải mái

Người bệnh hiểu và hợp tác

Thuận tiện cho điều dưỡng khi tiến hành.

3

Điều dưỡng rửa tay thường quy/sát khuẩn tay nhanh.

Làm giảm thiểu vi khuẩn trên tay

4

Chuẩn bị bộ dây truyền và dịch truyền.

Đảm bảo truyền đúng dịch, dây truyền phù hợp.

5

Kiểm tra 5 đúng

Màu sắc, sự trong suốt, hạn dùng của dịch truyền

Túi/chai dịch có bị rò không

Giảm nguy cơ sai sót 

Kiểm tra túi dịch truyền

6

Mở bộ dây truyền (đảm bảo vô khuẩn) Di chuyển khóa dịch truyền lên cách bầu nhỏ giọt khoảng 2 - 5 cm, khóa dịch truyền.

Đề phòng sự nhiễm khuẩn

Đảm bảo an toàn

Khóa dịch truyền

7

Bật nút chai dịch, sát khuẩn, pha thuốc (nếu cần).

Cắm bộ dây truyền vào túi hoặc chai dịch truyền.

Sẵn sàng cho việc gắn dây truyền dịch vào chai dịch truyền.

Cắm dây truyền vào túi dịch truyền

8

Treo túi/chai dịch lên cọc truyền/ giá, bóp và thả cho dịch chảy vào 1/3 ~ 1/2 bầu nhỏ giọt và khoá lại. 

Ngăn không khí đi vào dây truyền.

Treo túi dịch lên giá và bóp bầu   nhỏ giọt dịch truyền

9

Tháo nắp đậy kim truyền và từ từ mở khóa cho dịch chảy từ bầu nhỏ giọt đến kim truyền.  Khóa dịch truyền lại sau khi dây truyền đầy dịch.

Đuổi không khí trong dây truyền. 

Phòng sự thoát dịch ra ngoài.

Đuổi không khí trong dây truyền

10

Đậy nắp kim truyền.

Duy trì hệ thống được vô khuẩn

11

Nối các loại dây truyền có nhánh hoặc dây nối ngắn với dây truyền dịch (nếu cần).

Các loại dây nối truyền dịch

12

Chọn tĩnh mạch truyền phù hợp

Đặt gối kê tay và dây garô dưới vùng truyền Cắt băng dính.

Giúp đưa kim vào tĩnh mạch được dễ dàng.

Chuẩn bị để cố định kim truyền

13

Mang găng sạch, đeo khẩu trang 

(Chỉ sử dụng găng khi có nguy cơ phơi nhiễm với máu và khi da tay của người làm thủ thuật bị tổn thương).

Giảm sự lây truyền của vi sinh vật

14

Buộc dây garô trên vị trí truyền 10 - 15 cm.

15

Sát khuẩn vị trí truyền bằng bông/gạc vô khuẩn vào chính giữa vị trí tiêm/dọc theo tĩnh mạch và sát khuẩn rộng ra với đường kính 10cm (tối thiểu 2 lần).

Phòng ngừa nhiễm khuẩn

16

Đâm kim: 

Một tay căng da

Một tay cầm kim chếch góc 30⁰ so với mặt da, đưa kim nhẹ nhàng vào tĩnh mạch, khi thấy máu trào ra đốc kim, tháo garô nhẹ nhàng.

Cố định tĩnh mạch khi đâm kim. 

Làm giảm nguy cơ đâm kim sâu.

17

Nhanh chóng nối dây truyền với kim truyền. Mở khóa truyền.

Đảm bảo vô khuẩn.

Cho dịch chảy qua kim truyền, ngăn ngừa tình trạng máu đông ở dụng cụ truyền.

Chỉnh khóa dịch truyền

18

Cố định đốc kim, che và cố định thân kim bằng gạc vô khuẩn/băng dính trong. Rút gối kê tay, cố định tay người bệnh  (nếu cần)

Giữ chắc chắn kim truyền, phòng nguy cơ nhiễm trùng và thương tổn do kim đâm.

Cố định kim bằng dụng cụ an toàn

19

Quan sát vị trí truyền có bị phồng không, nhận định người bệnh - quan sát sắc mặt, hỏi cảm giác của người bệnh.

Phát hiện các tai biến để xử trí kịp thời.

20

Cuộn một vòng dây truyền dọc theo tay của người bệnh, sau đó dùng miếng băng dính thứ hai cố định lại.

Tránh làm tuột kim khỏi vị trí truyền

Cố định dây truyền dịch

21

Điều chỉnh tốc độ dịch truyền theo đúng   y lệnh. 

Có thể nối với dụng cụ truyền tự động (nếu cần).

Giảm nguy cơ tai biến

22

Ghi trên băng dính cố định: ngày và thời gian truyền, cỡ kim truyền và độ dài, người thực hiện.

Ghi nhận thời gian bắt đầu lưu kim

23

Thu dọn dụng cụ

Tháo găng tay và rửa tay

Giảm sự lây truyền vi khuẩn, ngăn ngừa tai nạn do kim đâm.

24

Hướng dẫn người bệnh hạn chế vận động để không làm tuột dụng cụ truyền, khi có cảm giác khó chịu báo ngay với điều dưỡng.

Đề phòng tuột kim truyền Phát hiện bất thường

25

Ghi hồ sơ: 

Loại dịch truyền, loại kim, tốc độ truyền, ngày giờ truyền, vị trí truyền, tốc độ dịch chảy, loại dây truyền, kích cỡ, thời gian bắt đầu truyền, lượng dịch truyền còn lại trong túi/chai dịch.

Phản ứng của người bệnh với truyền dịch.

Đảm bảo tính liên tục của quy trình.

Tránh sự nhầm lẫn khi thay đổi giữa các ca trực.

Theo dõi tiến triển của người bệnh.

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Nhận định người bệnh

2

Chuẩn bị dụng cụ

3

Điều dưỡng rửa tay thường quy/sát khuẩn tay nhanh.

4

Kiểm tra dịch truyền, sát khuẩn nút chai, pha thuốc (nếu cần)

5

Mở bộ dây truyền và khóa dịch truyền lại 

6

Cắm dây truyền vào chai/túi dịch. 

7

Treo chai dịch lên cọc truyền, đuổi khí, cho dịch chảy 1/3 ~ 1/2 bầu đếm giọt và khoá lại.

8

Nối các loại dây truyền có nhánh hoặc dây nối ngắn với dây truyền dịch (nếu cần).

9

Lựa chọn tĩnh mạch truyền phù hợp

Đặt gối kê tay và dây garô dưới vùng truyền cắt băng dính. 

10

Mang găng sạch, đeo khẩu trang 

11

Buộc dây garô trên vùng truyền 10 - 15 cm

12

Sát khuẩn vị trí truyền từ trong da ngoài đường kính trên 10cm, sát khuẩn đến khi da sạch (tối thiểu 2 lần).

13

Căng da, đâm kim chếch 30⁰ so với mặt da, luồn kim vào tĩnh mạch thấy máu ở đốc kim.

14

Tháo dây garô; Nối dây truyền với kim truyền;  Mở khoá cho dịch chảy để thông kim

15

Cố định kim truyền

16

Nhận định người bệnh ngay sau khi truyền

17

Điều chỉnh tốc độ dịch truyền theo y lệnh  Ghi ngày giờ truyền trên băng dính cố định

18

Dặn dò người bệnh giữ gìn tránh làm chệch kim truyền, tuột đường truyền; Báo với điều dưỡng/bác sĩ khi thấy cảm giác bất thường. 

19

Thu dọn dụng cụ, rửa tay

20

Ghi hồ sơ

TT

Tai biến

Xử trí

1

Truyền nhầm nhóm máu: khi truyền 1 - 2ml đã thấy người bệnh khó thở, đau tức ngực như bị ai ép lại, đau cột sống dữ dội, hốt hoảng, lo sợ.

Khóa dây truyền máu.

Lấy dấu hiệu sinh tồn cho người bệnh.

Báo cáo bác sĩ

Thực hiện các y lệnh một cách nhanh chóng và chính xác.

2

Sốt và rét run

Khóa túi máu lại.

Giữ ấm người bệnh.

Lấy dấu hiệu sinh tồn cho người bệnh.

Báo bác sĩ, thực hiện các y lệnh một cách nhanh chóng và chính xác.

3

Dị ứng: nổi mẩn ngứa toàn thân, có khi phù mặt.

Khóa túi máu lại.

Lấy dấu hiệu sinh tồn cho người bệnh.

Báo bác sĩ, thực hiện các y lệnh một cách nhanh chóng và chính xác.

4

Nhiễm khuẩn huyết: do túi máu bị nhiễm khuẩn.

Dấu hiệu: Người bệnh sốt cao, khó thở, hốc hác.

Khóa túi máu lại.

Lấy dấu hiệu sinh tồn cho người bệnh.

Báo bác sĩ, thực hiện các y lệnh một cách nhanh chóng và chính xác.

Mời ngân hàng máu đến lập biên bản và gửi túi máu đi xét nghiệm.

5

Tan máu miễn dịch: Trong máu người bệnh có kháng thể chống lại hồng cầu như một tan máu. Thường xảy ra từ 4 - 11 ngày sau truyền máu.

Lấy dấu hiệu sinh tồn cho người bệnh.

Báo bác sĩ, thực hiện các y lệnh một cách nhanh chóng và chính xác, truyền hồng cầu rửa.

6

Truyền máu của người cho nhiễm virus, ký sinh trùng sốt rét, viêm gan siêu vi.

Báo bác sĩ 

Thực hiện y lệnh.

Theo dõi tình trạng người bệnh.

7

Hội chứng xuất huyết sau truyền máu: xảy ra sau 20 đến 30 ngày vì trong túi máu có tiểu cầu của người cho không phù hợp tiểu cầu của người nhận.

Xử trí theo y lệnh bác sĩ như điều trị bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu.

8

Hạ thân nhiệt: Thường gặp ở trẻ nhỏ, người già yếu, NB nặng khi truyền máu dự trữ chưa làm ấm đầy đủ.

Ủ ấm, giảm tốc độ truyền, báo cáo bác sĩ và thực hiện y lệnh.

TT

Thực hiện

Lý  do

1

Chuẩn bị người bệnh:

Kiểm tra hồ sơ người bệnh: họ tên, số giường, số buồng, phiếu lĩnh máu, phiếu truyền máu, kết quả xét nghiệm: nhóm máu, công thức máu…

Thông báo, giải thích cho người bệnh/gia đình NB biết về kỹ thuật sẽ làm.

Yêu cầu người bệnh đi tiểu (nếu cần)

Hỏi người bệnh về tiền sử dị ứng

Cho người bệnh nằm tư thế thích hợp

Kiểm tra dấu hiệu sinh tồn

Đảm bảo người bệnh được truyền máu phù hợp.

Xác định người bệnh và sự hợp tác khi thực hiện thủ thuật.

Ngăn ngừa tai biến có thể xảy ra Tạo thuận lợi cho việc thực hiện thủ thuật Nhận định các chỉ số sinh tồn để so sánh khi bắt đầu, trong và sau khi truyền máu.

2

Điều dưỡng trang phục, rửa tay, mang găng tay

Giảm nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn

3

Kiểm tra túi máu: tên người cho, hạn dùng, số hiệu, chất lượng, nhóm máu.

Sắp xếp dụng cụ hợp lý

Tránh gây tai biến cho người bệnh

Thuận tiện cho việc thao tác

4

Định nhóm máu bằng huyết thanh mẫu và làm phản ứng hòa hợp tại giường bệnh.

Tránh truyền nhầm nhóm máu

5

Mở bộ dây truyền máu chữ Y

Đầu chữ Y bảo vệ đường vào tĩnh mạch trong trường hợp người bệnh cần truyền nhiều hơn 1 đơn vị máu.

6

Thiết lập tất cả các khoá ở vị trí “off”

Ngăn ngừa máu bị chảy ra ngoài.

7

Treo túi máu lên giá

Ngăn ngừa nguy cơ máu bị đổ.

8

Đâm kim vào chai dung dich NaCl 0,9% với bộ dây truyền máu chữ Y. Treo chai dịch lên cọc truyền. Bóp cho dịch chảy khoảng 1/3 đến 1/2 bầu dịch.

Ngăn ngừa không khí trong đầu ống chữ Y. 

Ngăn ngừa sự thất thoát dịch

9

Mở khoá cho dịch NaCl 0,9% chảy hết trong bộ dây truyền. Sau đó, khoá dây truyền lại, giữ vô trùng ở đầu tiếp xúc.

Đảm bảo sự thông suốt của bộ dây truyền.

10

Chuẩn bị máu/ các sản phẩm của máu để truyền. 

Nhẹ nhàng đảo/ lắc đều túi máu. 

Tháo tem/ nắp đậy đầu nút của túi máu

Đâm đầu nhọn của bộ lọc dây truyền chữ Y vào túi máu. 

Mở khoá, cho máu chảy nhỏ giọt vào bầu.

Nhẹ nhàng đảo/lắc đều để trộn các thành phần của máu. 

Ống chứa đầy máu và sẵn sàng truyền cho người bệnh.

11

Thực hiện các bước đâm kim vào tĩnh mạch, truyền dịch NaCl 0,9% (giống bước 14 -21 kỹ thuật truyền dịch).

Thực hiện lập đường truyền dịch trước khi truyền máu.

12

Làm phản ứng sinh vật: thứ tự như sau:

Truyền máu theo tốc độ của y lệnh: 5 ml máu đầu tiên.

Truyền chậm 8-10 giọt/ phút x 5 phút, 

Nếu không có gì bất thường, chỉnh tốc độ như y lệnh x 20 ml máu.

Truyền chậm 8-10 giọt/ phút x 5 phút, Nếu không có gì bất thường mới truyền theo tốc độ của y lệnh.

Theo dõi sát tình trạng của người bệnh khi làm phản ứng sinh vật: sắc mặt, nôn? đau đầu? khó thở? rét run, mạch nhanh yếu? huyết áp hạ?...

Quan sát tại vị trí truyền: phồng? …

Đảm bảo vô trùng, duy trì sự thông suốt với tĩnh mạch của người bệnh.

Đảm bảo an toàn ngay từ khi bắt đầu truyền máu.

Hầu hết các phản ứng xảy ra trong 15 phút đầu tiên của quá trình truyền. Truyền một số lượng nhỏ các sản phẩm của máu trước khi truyền với số lượng máu nhiều hơn để hạn chế lượng máu vào NB, do đó sẽ giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của phản ứng. 

Chú ý: Nếu có dấu hiệu của phản ứng xảy ra, dừng truyền, bắt đầu truyền nước muối sinh lý để giữ đường truyền và báo cho bác sĩ.

13

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn của người bệnh 5 phút/lần, 15 phút/lần, 30phút - 1 giờ/lần sau khi truyền hoặc theo quy định của mỗi cơ sở y tế.

 Phát hiện sớm những phản ứng xảy ra.

14

Tiếp tục truyền theo đúng y lệnh và kiểm tra tốc độ truyền.

Khi truyền xong: không truyền hết, để lại 10ml máu trong túi (để làm chứng), 

Chuyển dây truyền sang chai dịch NaCl 0,9%, hoặc rút kim, sát khuẩn và dán băng vô khuẩn vị trí chọc kim.

Giảm nguy cơ quá tải lượng dịch trong lòng mạch. 

Để làm chứng khi có bất thường.

Ngừng truyền, phòng nhiễm khuẩn.

15

Giúp người bệnh về tư thế thoải mái

Tiếp tục theo dõi nhận định người bệnh

Hài lòng người bệnh

Phát hiện tai biến

16

Xử lý các dụng cụ bẩn đúng quy định, tháo bỏ găng tay, rửa tay.

Hạn chế sự lây nhiễm của vi khuẩn

17

Ghi hồ sơ:

Thời gian bắt đầu truyền

Số lượng máu/ sản phẩm máu đã truyền, nhóm máu

Đáp ứng của người bệnh với truyền máu.

Tình trạng người bệnh trước, trong và sau khi truyền. 

Thời gian kết thúc

Ghi chép các thông tin theo quy định.

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Nhận định người bệnh

2

Chuẩn bị dụng cụ

3

Rửa tay, trang phục, mang găng tay 

4

Kiểm tra túi máu

5

Định nhóm máu và làm phản ứng hoà hợp tại giường bệnh

6

Mở bộ dây truyền

7

Treo túi máu và chai dung dịch NaCl 0,9% lên giá.

8

Đâm kim vào chai dung dich NaCl 0,9%, đuổi khí và khoá lại.

9

Đâm đầu nhọn của bộ lọc dây truyền vào túi máu, mở khoá, cho máu chảy nhỏ giọt vào bầu và khoá lại.

10

Truyền máu:

Đâm kim qua da, luồn kim vào tĩnh mạch

Tháo dây garô; Nối dây truyền với kim truyền; Mở khoá cho dịch chảy.

Cố định kim truyền

Nhận định người bệnh ngay sau khi truyền

Điều chỉnh tốc độ dịch truyền

11

Làm phản ứng sinh vật

12

Theo dõi dấu hiệu sinh tồn của người bệnh. 

13

Tiếp tục truyền máu theo đúng y lệnh và kiểm tra tốc độ truyền.

14

Truyền máu xong:

Để lại 10 ml máu trong túi máu,

Chuyển đường truyền sang chai dịch

Hoặc rút kim, sát khuẩn, băng vô khuẩn vị trí truyền

15

Giúp người bệnh về tư thế thoải mái,

Tiếp tục theo dõi, dặn người bệnh nếu có cảm giác khó chịu báo với điều dưỡng.

16

Thu dọn dụng cụ, tháo bỏ găng tay, rửa tay.

17

Ghi hồ sơ

TT

Năng lực

Mức độ đạt

Làm độc lập, không cần sự hỗ trợ

(2)

Làm được, cần có sự hỗ trợ

(1)

Không làm hoặc làm sai

(0)

1

Thực hiện đúng các nguyên tắc khi truyền dịch, truyền máu.

2

Thực hiện hiệu quả, an toàn, đúng quy trình kỹ thuật truyền dịch cho người bệnh.

3

Thực hiện hiệu quả, an toàn, đúng quy trình kỹ thuật truyền máu cho người bệnh.

4

Theo dõi được người bệnh trong và sau khi truyền dịch, truyền máu, phát hiện sớm những biểu hiện bất thường trên người bệnh và đưa ra quyết định xử lý phù hợp.