Quản lý thai nghén ở xã

Quản lý thai nghén ở xã

TÓM TẮT

4 công cụ đang được sử dụng thống nhất để quản lý thai nghén tại xã: 1) Sổ khám thai, 2) Phiếu khám thai, 3) Bảng quản lý thai sản, và 4) Hộp và phiếu hẹn. Quản lý thai nghén cho các sản phụ một cách hiệu quả chính là việc sử dụng tốt các công cụ này.

Quản lý thai (QLT) là các biện pháp giúp cán bộ y tế xã nắm chắc số người có thai trong từng thôn xóm, trong đó ai có thai bình thường, ai có thai nghén nguy cơ cao, việc khám thai của các thai phụ đó thế nào, hàng tháng sẽ có bao nhiêu người đẻ và đẻ tại đâu cho mỗi thai phụ để có thể theo dõi, chăm sóc bà mẹ khi sinh đẻ và sau đẻ cho đến hết thời kỳ hậu sản. Vì thế, QLT được thực hiện tốt nhất chính là tại các cơ sở như trạm y tế xã.

Quản lý thai là một trong những công việc quan trọng nhất góp phần bảo vệ sức khỏe sinh sản cho mọi gia đình, giảm tỷ lệ tử vong mẹ và tử vong sơ sinh ở tuyến xã, phường.

Bốn công cụ để quản lý thai là:

Sổ khám thai.

Phiếu khám thai.

Bảng Quản lý thai sản.

Hộp hẹn và phiếu hẹn.

SỔ KHÁM THAI:

Mẫu số A3/YTCS (theo Quyết định số 3440/QĐ-BYT năm 2009)

Là công cụ quan trọng hàng đầu, nhằm cung cấp số liệu về số lần khám, số người khám hàng ngày, hàng tháng và cho biết những thông tin cụ thể và diễn biến trong mỗi lần khám của từng thai phụ.

Ý nghĩa của việc ghi sổ khám thai	Số cột	Nội dung cột
Thống kê số người khám thai trong tháng/năm	1	Số thứ tự
Ít nhất 3 tháng phải khám thai 1lần	3	Ngày khám thai
	2	Họ và tên
Dưới 18, trên 35 là yếu tố nguy cơ	4	Tuổi (năm sinh)
	5	Địa chỉ
Lưu ý các nghề độc hại với cơ thể	6	Nghề nghiệp
Lưu ý con so và đẻ từ lần 5 trở lên	7	Số con hiện có
Từ lần thứ 3 là yếu tố nguy cơ	8	Lần có thai thứ mấy
Có bệnh là một yếu tố nguy cơ (lưu ý các bệnh: tim, phổi, gan, thận, lây truyền qua đường tình dục như HIV…)	9	Tiền sử sức khỏe và sinh đẻ
Để tính tuổi thai và dự kiến ngày sinh (ghi ngày đầu của kinh cuối, theo dương lịch)	10	Ngày kinh cuối cùng
	11	Tuần thai
Sau khi ghi sổ, chuyển dự kiến sinh vào phiếu con tôm trên bảng Quản lý thai sản	12	Dự kiến ngày sinh
	13	Trọng lượng mẹ	Phần khám mẹ
	14	Vòng bụng
Đối chiếu với bảng theo dõi phát triển chiều cao tử cung xem bình thường hay tăng chậm, tăng nhanh	15	Cao tử cung
Căn cứ chủ yếu theo chiều cao và đo ngoài	16	Khung chậu
Mọi lần thăm thai đều được thử protein niệu	17	Protein niệu
140/90mmHg trở lên là cao - Huyết áp tâm thu tăng 30mmHg, tâm trương tăng 15mmHg là cao	18	Huyết áp
	19	Tình trạng thiếu máu
	20	Uống viên sắt
Ghi đầy đủ sẽ đánh giá được % được miễn dịch với uốn ván	21	Số mũi uốn ván đã tiêm
Nghe được từ tuần thứ 20 trở ra	22	Tim thai	Phần khám thai
Chỉ tìm ngôi sau tuần 28	23	Ngôi thai
	24	Đẻ thường	Tiên lượng
	25	Có nguy cơ
Ghi rõ chức vụ và tên người khám	26	Người khám
Khám lần đầu: ghi thêm chiều cao mẹ. Các lần khám sau: ghi dấu hiệu phù (nếu có)	27	Ghi chú

Sau mỗi lần khám thai, cán bộ y tế phải ghi đầy đủ các thông tin thu nhận được qua thăm khám vào các cột mục trong sổ:

Lần khám đầu phải ghi đủ hầu hết 27 cột mục. Số thứ tự ở đây vừa là số đăng ký (theo năm), vừa là số người có thai đang được theo dõi tại thời điểm đó.

Để trống khoảng 4-5 dòng kế tiếp (hoặc hơn) để ghi lại các lần khám tiếp theo. Như vậy nhìn vào sổ sẽ biết được có bao nhiêu thai phụ đã được khám thai và mỗi người đã được khám bao nhiêu lần.

Những lần khám thai sau chỉ cần ghi lại những phần khám xét có biến động (như huyết áp, cân nặng, chiều cao tử cung, tim thai…), một số cột mục không cần ghi lại (như tên, tuổi, địa chỉ, tiền sử bệnh và sản khoa…).

PHIẾU KHÁM THAI

Phiếu khám thai là công cụ ghi lại những thông tin cán bộ y tế thăm khám phát hiện và những điều căn dặn cần thiết với thai phụ và ngày hẹn khám lại lần sau. Có 2 loại:

Phiếu khám thai thông thường, có thể là một phiếu in sẵn các cột mục để ghi lại các thông tin mỗi lần thăm khám (tên tuổi, địa chỉ, tiền sử bệnh và thai nghén, các dữ kiện phát hiện được trong mỗi lần khám thai). Loại phiếu này chỉ dùng cho mỗi lần có thai và mẫu thường không thống nhất giữa các địa phương nhưng đều có những cột mục cần thiết để đánh giá, theo dõi quá trình thai nghén.

Có thể là phiếu “theo dõi sức khỏe bà mẹ và sơ sinh tại nhà” theo mẫu thống nhất từ Bộ y tế, là một quyển sổ tổng hợp nhiều chi tiết để cán bộ y tế tất cả các tuyến có thể khám, theo dõi và ghi vào đó mỗi lần người phụ nữ được khám (kể cả khám bệnh, khám thai và sinh đẻ)

Như vậy, phiếu không chỉ có tác dụng trong một lần có thai mà còn dùng cho suốt tuổi sinh sản (từ 15-49). Sau 49 tuổi, phiếu không được sử dụng nữa.

Khi có thai, phiếu này sẽ là phiếu khám thai định kỳ theo hẹn của cán bộ y tế.

Phiếu sẽ được lập thành 2 bản giống nhau. Một phiếu trao cho thai phụ giữ để biết tình trạng thai nghén và sức khỏe hiện tại và ngày hẹn khám lần sau; một phiếu lưu tại trạm y tế, khi chưa có thai thì lưu ở các ô thôn xóm trong tủ hồ sơ; khi có thai các phiếu này được lưu trong hộp hay túi luân chuyển phiếu hẹn.

Dưới đây là phần hướng dẫn ghi chép các trang của phiếu Theo dõi sức khỏe bà mẹ và sơ sinh tại nhà (Ghi chú: Phiếu này đang được thử nghiệm một số tỉnh, và khi Bộ Y tế ban hành phiếu chính thức, có thể sẽ có những thay đổi nhỏ).

Nội dung ghi phiếu và cách ghi

Trang 1

Trang này chủ yếu ghi về bản thân của người có thai. Có 11 chỗ trống để điền vào.

Số đăng ký.......................................... Họ và tên:................................................................................................... Ngày tháng năm sinh:................................................................................ Dân tộc:...................................................................................................... Trình độ văn hóa:....................................................................................... Địa chỉ:....................................................................................................... Thôn, bản:......................................................................................... …… Xã huyện:.................................................................................................. Tỉnh:.......................................................................................................... Họ và tên chồng:......................................................................................... Người lập phiếu

Ngày tháng năm sinh không nhớ chính xác thì ghi tuổi, số đăng ký dựa theo số của sổ khám thai.

Trang 2

Trang này theo dõi 14 yếu tố nguy cơ đều xếp sang phía bên phải và có ô màu để dễ nhận dạng.

Ngày lập phiếu: ghi ngày, tháng, năm, dương lịch.

Tuổi: phải ghi rõ số tuổi cụ thể. Thí dụ 28, sau đó mới đánh dấu x vào ô 18 - 35 (không có nguy cơ).

Chiều cao: phải ghi rõ đơn vị là cm, thí dụ ghi 158cm ngay cạnh chữ chiều cao sau đó đánh dấu x vào ô > 145cm.

Số lần đã sinh cũng phải ghi rõ ví dụ đã sinh 2 lần, ghi số 2 bên phải dòng số lần đã sinh sau đó mới đánh dấu x vào ô 1 - 3 lần.

Sảy thai liên tiếp nếu có phải ghi rõ mấy lần sau đó mới đánh dấu x vào ô “C” bên phải.

Ngày tháng năm lập phiếu:............../........./...........................
Tuổi (khi có thai) ....................	18 - 35		<18< 18	> 35
Chiều cao ................................	145 cm		144 cm trở xuống
Tiền sử sản khoa
Số lần đã đẻ	1 - 3	0		> 4
Sảy 2 lần liên tiếp	K	C
Thai chết trong tử cung	K	C
Sản giật	K	C
Chảy máu trước đẻ	K	C
Băng huyết sau đẻ	K	C
Đẻ khó	K	C
Mổ lấy thai	K	C
Đẻ con dưới 2500g	K	C
Con chết tuần đầu	K	C
Vô sinh	K	C
Tiền sử bệnh	K	C
Nếu có bệnh thì ghi rõ tên bệnh ....................................................

Các ô tiếp theo cũng tùy có hay không mà đánh dấu vào ô tương ứng.

Riêng tiền sử bệnh, nếu có, đánh dấu “x” vào ô “C” và ghi rõ bên dưới là bệnh gì (tim, phổi, gan, hay thận...).

Trang 3: chăm sóc hiện tại

Có thai lần thứ (kể cả các lần sảy, phá, đẻ).

Đẻ lần thứ (không tính sảy, phá).

Ngày đầu kinh cuối: đây là cơ sở để tính tuổi thai và dự kiến ngày đẻ (tính theo công thức “ tháng -3 (hoặc +9); ngày + 7” hoặc tính theo bảng tính xoay tròn).

Ngày thăm thai: để ghi ngày thai phụ đến khám. Ví dụ: khám thai ở tuần thứ 10 ngày 10/11/2004, thì ghi 10/11/2004 theo dòng ngày thăm thai tại cột thứ 2.

Cân nặng: căn cứ biểu đồ theo dõi cân nặng (xem bài ”Chăm sóc trước đẻ”) để nhận định là bình thường hay bất thường.

Chiều cao tử cung: cũng căn cứ theo biểu đồ phát triển chiều cao tử cung (xem bài ”Chăm sóc trước đẻ”) nếu cao tử cung lệch mức chuẩn 2cm là bất thường, phải hẹn thăm lại sau một tuần.

Tim thai: nghe được từ tuần thứ 20 trở đi. Nhịp tim bình thường trong khoảng 120 -160 lần/phút. Ngoài phạm vi đó là bất thường. Tim thai có thể được nghe bằng ống nghe gỗ, hay tốt hơn là máy Doppler sản khoa, nếu như trạm y tế được trang bị.

Huyết áp: phải được đo mỗi lần khám thai. Huyết áp 140/90mmHg trở lên là cao. Hoặc huyết áp tối đa tăng 30mmHg, huyết áp tối thiểu tăng 15mmHg trở lên so với trước lúc có thai là cao.

Ngôi thai: chỉ đặt ra cho chẩn đoán từ sau tuần 28.

Các mục từ 1 đến 5 không được đánh dấu “x” mà phải ghi cụ thể số lượng đo được vào phiếu. Thí dụ lần khám thứ nhất cân nặng 45kg ta ghi 45 vào ô của cân nặng tại tuần tương ứng.

Các mục 6, 7, 8, 9 đều là các yếu tố cần theo dõi để xác định thai có nguy cơ cao. Nếu bình thường cũng cần đánh dấu vào ô tương ứng.

Chăm sóc hiện tại Có thai lần thứ............... Đẻ lần thứ ................................. Ngày đầu KCC.............. Dự đoán ngày đẻ ...................... Không nhớ
Tuổi thai			1- 12 tuần	13- 27 tuần		28- 32 tuần	33- 37 tuần	38 - 41 tuần
Ngày thăm thai
1	Cân nặng	Bình thường
		Bất thường
2	Cao tử cung	Bình thường
		Bất thường
3	Tim thai	Bình thường
		Bất thường
4	Ngôi thai	Bình thường
		Bất thường
5	Huyết áp	Bình thường
		Bất thường
6	Có phù
7	Da rất xanh
8	Chảy máu âm đạo
9	Có Protein niệu
10	Ngày vaccin uốn ván	Mũi 1
		Mũi 2
11	Uống viên sắt/folic
Thăm thai ít nhất 3 lần Tiêm phòng uốn ván đủ 2 mũi

Như vậy với trang 3 có thể ghi lại số liệu liên quan đến 6 bước thăm thai (bước 1 đến bước 6, xem bài 9 bước khám thai).

Trang 4

Trang này ghi lại các việc làm của bước 7 (giáo dục vệ sinh thai nghén) và bước 9 (dặn dò, hẹn gặp lại).

Và, chính bản thân việc ghi phiếu là nội dung của bước 8.

Tóm lại, từ trang 1 đến trang 4, phiếu khám thai đã phản ánh đầy đủ các nội dung của 9 bước thăm thai.

Trang 5: ghi tình hình sinh đẻ của mẹ và con

Chuyển dạ đẻ
Tuổi thai so với ngày dự kiến	‪□ Đủ tháng	‪ □Non tháng	‪□Già tháng
Thời gian chuyển dạ	‪□ Bình thường	‪ □Kéo dài
Ngôi thai	‪ □Chỏm	‪ □Khác
Cách đẻ	‪ □Thường	‪ □Khó,…forceps, giác hút
		‪ □Mổ đẻ
Băng huyết	‪ □Không	‪ □Có
Sản giật	‪ □Không	‪ □Có
Nơi đẻ	‪ □Cơ sở y tế	‪ □Đẻ ở nhà, đẻ rơi
Người đỡ	‪ □Cán bộ y tế	‪ □Mụ vườn
		‪ □Tự đỡ
Rách, cắt, khâu TSM	‪ □Không	‪ □Có

Chín nội dung được ghi trong phiếu về các diễn biến khi chuyển dạ, cột bên trái là bình thường cột bên phải có nền nhạt là bất thường.

Trẻ sơ sinh
‪ □Trai      ‪ □Gái	Đẻ hồi......Ngày....../......./.........
Số con khi đẻ	‪ □Một	‪ □Hai trở lên
Khóc	‪ □Ngay	‪ □Chậm
Thở	‪ □Bình thường	‪ □Khó
Màu da	‪ □Hồng	‪ □Tím tái
Cân nặng khi đẻ	‪□ > 2500g	‪ □< 2500g
Tình trạng con	‪ □Sống	‪ □Chết....ngày
Bú mẹ	‪ □Giờ đầu	‪ □Sau một giờ đầu

Sau khi đẻ phải ghi cụ thể:

Cân nặng của trẻ nếu trên 2500g thì ghi vào cột bên trái, nếu dưới 2500g ghi vào cột bên phải (nền chấm nhạt). Ghi cụ thể số gam đã cân được, không đánh dấu “x”.

Các ô khác, đánh dấu “x” đầy đủ vào ô tương ứng.

Chăm sóc bà mẹ sau đẻ

Chăm sóc bà mẹ sau đẻ

Ngày sinh …././20...

Da rất xanh

Co hồi tử cung

Sản dịch

Băng huyết

Sữa mẹ

Sốt, sốt rét

Uống vitamin A

Uống viên sắt

Tuần 1

K

C

Bình thường

Chậm

Bình thường

Hôi

K

C

K

C

K

C

K

C

K

C

Tuần 2

Tuần 3

Tuần 4

Tuần 5

Tuần 6

K: Không; C: Có

Ghi các yếu tố cần theo dõi bà mẹ trong 6 tuần sau đẻ.

Nếu có nội dung nào bất thường thì đánh dấu x vào cột đó.

Tối thiểu phải chăm sóc 2 lần sau đẻ - ghi ngày sinh để biết tuần thứ mấy sau đẻ.

Kế hoạch hóa gia đình sau đẻ

Bảng này được thiết kế cho 4 năm để làm giãn khoảng cách sinh ra 5 năm -  tránh đẻ mau, cột không dùng biện pháp tránh thai là cột có nguy cơ.

Bên trái cột không dùng biện pháp tránh thai có 1 cột không đề tên, có thể dùng để theo dõi kinh nguyệt bằng cách đánh dấu vào các dòng (mỗi năm có 4 dòng, mỗi dòng ứng với một quý. Bên trái dòng là tháng đầu quí, giữa dòng là tháng giữa quí và bên phải là tháng cuối quí).

Chỉ cần 2 tháng không đánh dấu, đã có thể chẩn đoán sớm là có thai, nếu không dùng biện pháp tránh thai.

Lời khuyên của cán bộ y tế

Lời khuyên của cán bộ y tế cơ sở	Lời khuyên của tuyến bệnh viện

Bên trái trang để CBYT cơ sở ghi:

Để hướng dẫn thai phụ.

Để xin ý kiến tuyến trên (đối với những trường hợp được chuyển tuyến)

Bên phải trang chủ yếu để ghi những nhận xét ý kiến phản hồi của tuyến nhận (tuyến trên) với tuyến chuyển đi (hiện nay một trong những mặt còn yếu của Phiếu khám thai là chưa có những thông tin phản hồi này).

BẢNG QUẢN LÝ THAI SẢN:

Cách làm bảng:

BẢNG QUẢN LÝ THAI

Xã.............

Năm...........                                                                                                                                    

Tháng Thôn	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
A
B
C

Bỏ phiếu hẹn vào bì hẹn thuộc tháng tương ứng

Bảng có 13 cột dọc, cột đầu ghi địa chỉ (thôn, xóm, đội...) 12 cột sau ghi đủ tháng 01 đến tháng 12.

Các hàng ngang tương ứng với các thôn.

Dưới đó là các hộp (bì) để đựng các phiếu hẹn (chi tiết xem mục hộp hẹn và phiếu hẹn).

Hàng dưới cùng là hàng sau đẻ. Người đã đẻ thì Tôm ở phần Quản lý thai sẽ được bóc ra và dán xuống hàng này.

Nếu có điều kiện, nên làm theo mẫu thống nhất (cho huyện hoặc tỉnh) bằng bảng nhựa trắng dài 159cm, rộng 120cm kẻ khung bằng bút dạ (hoặc không xoá được bằng nước).

Cách làm tôm.

Tốt nhất dùng giấy tự dán, bóc mặt sau là có thể dán vào bảng.

Mẫu tôm: 2cm x 8cm: với 6 tin

PARA: tiền sử sản khoa với 4 hàng số ví dụ: 1001.

KCC: ngày đầu kỳ kinh cuối cùng.

DKS: ngày dự kiến sinh.

Ngày đẻ: ngày đẻ thực tế

Mầu sắc của tôm:

Xanh: con so.

Vàng: đẻ lần thứ 2.

Đỏ: đẻ từ lần thứ 3.

Ký hiệu có nguy cơ: Đánh dấu hoa thị vào đầu bên phải của tôm.

Tôm được làm ngay trong lần đăng ký thai (khám thai lần đầu). Tôm được dán vào tháng dự kiến sinh và chỉ bóc đi khi đã sinh.

Ý nghĩa của bảng Quản lý thai

Cho biết số sinh trong tháng để có kế hoạch chuẩn bị phục vụ.

Nếu con tôm còn lại ở tháng trước, có khả năng là thai già tháng, hoặc đã đẻ ở nơi khác 

Giúp đánh giá tổng quát số lần sinh, chất lượng dân số.

Giúp nhận định số thai có nguy cơ cao.

Giúp đánh giá khả năng quản lý thai sớm. Nếu tổng số tôm ở 3 tháng cuối của thai kỳ nhiều hơn 3 tháng giữa trên 2 lần và hơn 3 tháng đầu trên 3 lần thì có thể chưa quản lý được thai sớm.

Giúp quản lý số đã sinh để thực hiện việc chăm sóc sức khỏe tại nhà và vận động kế hoạch hóa gia đình.

HỘP HOẶC TÚI HẸN VÀ PHIẾU HẸN

Hẹn và kiểm tra có đến đúng hẹn hay không là một nội dung quan trọng của quản lý thai nghén.

Hộp hay túi hẹn và phiếu hẹn là công cụ giúp cán bộ y tế xã biết được thai phu có được khám thai đúng kỳ hẹn hay không.

Công cụ là một hộp bằng gỗ hay bằng giấy có 12 ngăn tương ứng với 12 tháng, đánh số từ 1 đến 12. Không có hộp thì thay bằng 12 túi nylông, bên ngoài túi ghi tên tháng.

Thai phụ đến khám ở tháng nào thì tìm phiếu hẹn của họ trong hộp (hay túi tháng đó. Sau khi khám xong , hẹn ngày đến khám lần sau vào tháng nào thì để phiếu hẹn vào hộp (hay túi) của tháng đó.

Đến hết tháng mà trong hộp (hay túi) vẫn còn lại phiếu hẹn thì rõ ràng người đó chưa đến khám, cần tìm hiểu nguyên nhân để mời họ đến khám .

Thời hạn hẹn không nên quá 3 tháng.

Các hộp (túi) hẹn có thể gắn với bảng quản lý thai sản.